-
1 өреп кертү
вдува́ть/вдуть, вду́нуть -
2 күтәреп кертү
внести́ на рука́х -
3 забить
I сов.1) ( что) кагып кертү2) (что) (напр. при игре в футбол) кертү, бәреп (тибеп) кертү; ( при игре в бильярд) бәреп кертү, сугып кертү3) ( что) (наполнить) тутыру, тыгызлап тутыру, дыңгычлап тутыру (мәс. чемоданны)4) ( что) томалау, каплау5) ( кого-что) сую•- забить себе в голову II сов.1) кага башлау2) ата башлау, ургылып чыга башлау -
4 өрү
I1) неперех. ла́ять, тя́вкать || лай, тя́вканьеэт өрер, бүре йөрер — (посл.) соба́ка ла́ет, ве́тер но́сит (букв. соба́ка ла́ет, волк знай себе́ хо́дит)
эттән күреп, көчек өрә — (посл.) вслед за соба́кой и щено́к ла́ет
2) перен.; прост. крича́ть, руга́ться, ла́ятьөрмә — груб. не лай
дошман өрүеннән курыкмыйбыз — не бои́мся ла́я (тя́вканья) враго́в
•- өреп калу
- өреп кую II неперех.дуть, поду́ть || дунове́ниесм. тж. исүҗил өрә — ве́тер ду́ет
өреп кабызу — разжига́ть (ого́нь) поду́в
- өреп сүндерүавызың пешсә, өреп кабарсың — (посл.) обжёгшись на молоке́, бу́дешь дуть и на во́ду (букв. обжёгшийся берёт еду́ в рот, предвари́тельно поду́в)
- өреп тору
- өреп тутыру
- өреп кабарту
- өреп чыгару••өреп кабу — де́йствовать осмотри́тельно
өрмәгән җиргә утыртмау — носи́ть на рука́х, леле́ять, не́жить (букв. не сажа́ть на стул, не сду́нув с него́)
өрсәң - очып китәр — поду́ешь - взлети́т ( о худом человеке)
-
5 внести
сов.1) ( кого-что) кертү, күтәреп кертү2) ( что) [акча] кертү, түләү3) ( что) китереп чыгару,...ып җибәрү, кертү4) ( что) теркәү, язып кую, кертү5) ( что) кертү, өстәүвнести свежую струю во что-л. — берәр нәрсәгә яңа юнәлеш алып килү
•- внести ясность -
6 күтәрү
перех.1) в разн. знач. поднима́ть/подня́ть || подъём, подня́тие || подъёмныйкапчык күтәрү — подня́ть мешо́к
кул күтәрү — поднима́ть ру́ку
йокыдан күтәрү — подня́ть с посте́ли
тузан күтәрү — поднима́ть пыль
авырлык күтәрү — подня́тие тя́жести
күтәрү көче — тех. подъёмная си́ла
2) поднима́ть/подня́ть, ста́вить, поста́вить ( дом); стро́ить, постро́ить ( из готового сруба)мүккә күтәрү — ста́вить на мох
өй күтәрү — ста́вить избу́
3) повыша́ть/повы́сить, взви́нчивать/взвинти́ть ( цены) || повыше́ние, взви́нчивание4) увели́чивать/увели́чить; поднима́ть/подня́ть, повыша́ть/повы́ситьиген уңышын күтәрү — повыша́ть урожа́йность
эш хакын күтәрү — повы́сить зарпла́ту
җитештерүчәнлекне күтәрү — увели́чить производи́тельность труда́
5) продвига́ть/продви́нуть ( по службе); повыша́ть/повы́сить ( в должности), производи́ть/произвести́ (в звание, в чин) || повыше́ние; выдвиже́ние; возведе́ние, произведе́ниеофицерлыкка күтәрү — произвести́ в офице́ры
6) повыша́ть/повы́сить, усоверше́нствовать (знания, квалификацию) || повыше́ние, усоверше́нствованиеврачларның белемен күтәрү институты — институ́т усоверше́нствования враче́й
7) мат. возводи́ть/возвеcти́ ( в степень) || возведе́ниеквадратка күтәрү — возвести́ в квадра́т
8) перен. переноси́ть/перенести́, выноси́ть/вы́нести, сноси́ть/снести́, терпе́ть, стерпе́тьавырлыкларны бергә күтәрү — вме́сте переноси́ть тру́дности
тәнкыйтьне күтәрмәү — не выноси́ть кри́тики
ул сүз күтәрми — он не лю́бит замеча́ний; он не понима́ет шу́ток
9) поднима́ть/подня́ть; задира́ть/задра́тьитәк күтәрү — задра́ть полы́
башны күтәрү — задра́ть го́лову
10) носи́ть, вы́носить ( в период беременности) || вына́шивание11) перен. поднима́ть/подня́ть, устра́ивать/устро́ить, учиня́ть/учини́тьбаш күтәрү — подня́ть бунт (мяте́ж)
җәнҗал күтәрү — устро́ить (учини́ть) сканда́л
12) брать на себя́чыгымнарны үзем күтәрәм — расхо́ды беру́ на себя́
•- күтәреп йөрү
- күтәреп йөртү
- күтәреп кертү
- күтәреп килү
- күтәреп җибәрү -
7 надуть
сов.1) ( что) һава тутырып кабарту, өреп кабарту, өреп [һава] тутыру2) (что, чего) өреп китерү, өреп кертү, өреп кундыру•- надуть губы -
8 вдвинуть
сов.( что) этеп кертү, этәреп кертү, шудырып кертү -
9 вдуть
-
10 вбить
-
11 впихнуть
-
12 занести
сов.1) (кого-что) (узып барышлый, юл уңаенда) кертү, кертеп чыгу2) ( кого-что) кертү, теркәү, язып куюзанести чьё-л. мнение в протокол — берәр кешенең фикерен беркетмәгә язып кую
3) безл. ( кого-что) басу, каплау4) ( что) күтәрү5) ( что) күчереп кую, күтәреп күчереп кую6) ( кого-что) илтеп кертү -
13 пронести
сов.1) ( кого-что) күтәреп бару (илтү), күтәреп алып бару2) (что) (неся, пройти мимо) күтәреп узу (үтү), күтәреп узып (үтеп) китү3) (что) (неся, протащить, доставить) күтәреп чыгару (кертү), алып чыгу (керү, менү)5) перен. (что) (сохранить чувство, мысль и т. п.) күңелдә саклау6) ( кого-что) (промчать) бик тиз уздыру, чаптырып уздыру (алып китү), очыртып уздыру (алып китү)8) перен.; безл. ( что) котылу, котылып калу -
14 поставить
I сов.1) ( кого-что) (придать вертикальное положение) кую, бастыру, бастырып кую2) ( кого-что) кую3) ( что) кую, салу4) (что) (построить, установить) кую, салу, торгызу, төзү, кору, кертү5) ( что), театр. кую6) ( кого кем) (назначить) кую, берәр хезмәткә билгеләү7) ( что) кую8) ( что) кую, билгеләү, күтәрү, күтәреп чыгу9) ( кого-что) кую, калдыру, төшерү10) ( что) кую, салу, басупоставить слово в каком-л. падеже — сүзне нинди дә булса килештә кую
•- поставить в известность
- поставить вопрос ребром
- поставить в упрёк
- поставить на колени II сов.(что) (доставить, снабдить) тапшыру; тәэмин иту, китереп бирү, китерү -
15 про-
1) фигыльләргә ялганганда, аның мәгънәләре татар теленә нигездә түбәндәге чаралар ярдәмендә биреләа) "үтү", "үткәрү" дигән фигыльләр ярдәмендәпросеять — иләктән [иләп] үткәрү
б) "бетү" яки "бетерү" дигән дәрәҗә фигыльләре беләнв) "узып китү", "үтеп китү" кебек тезмә фигыльләр ярдәмендәг) "чыгу" яки "чыгару" дигән дәрәҗә фигыльләре ярдәмендәд) "керү" яки "кертү" дигән фигыль беләне) "[үтәли] тишү", "тишеп чыгару" кебек фигыльләр ярдәмендәж) "җиткерү", "чыгару" дигән дәрәҗә фигыльләре яисә "бик яхшы", "бик нык" кебек рәвешләр беләнз) "...мый калдыру" кебек фигыль формалары ярдәмендәи) "зыян күрү", "зарар күрү" дигән фигыльләр беләнк) (-ся кисәкчәсе белән килгәндә) "туйганчы" кебек хәл фигыль формасы яисә "тую" дигән фигыль ярдәмендәл) (-ся кисәкчәсе белән килгәндә) ялгыш "ташлау", "салу", "кую" кебек сүзләр белән2) исемнәргә ялганганда, түбәндәге чаралар ярдәмендә тәрҗемә ителәа) "аз гына", "бераз" кебек рәвешләр беләнб) "яклы" дигән сүз белән -
16 пропустить
сов.1) ( что) үткәрү2) ( кого-что) үткәрү, үткәреп җибәрү, юл бирү3) (кого-что) (позволить войти, въехать) кертү, җибәрү; үткәрү4) (что) (разрешить к напечатанию, к постановке) үткәрү5) ( что), спорт. ( дать забить) үткәрү6) (что) (пройти, проехать мимо) узу, үтү, узып (үтеп) китү; калдыру7) ( что) (прозевать) күрми калдыру; ( упустить) ычкындыру, кулдан ычкындыру, файдаланмый калу8) ( что) (сделать пробел) ара калдыру, урын калдыру; ( выбросить при чтении) төшереп калдыру9) ( что) (не явиться) калдыру, килмәү, килми калу•- никого не пропустить -
17 ал
I сущ.1)а) пере́дняя (лицева́я) сторона́; пере́дняя часть (чего-л.) пе́ред, передо́к ( чего)арбаның алды — передо́к теле́ги
көзгенең алдын да, артын да яхшылап сөртү — хороше́нько протере́ть лицеву́ю и оборо́тную сто́роны зе́ркала
күлмәкнең алды чигешле — пла́тье спе́реди вы́шито; пе́ред пла́тья вы́шит
машинаның алды канауга төшкән — пе́ред (передо́к) маши́ны сошёл (сел) в кана́ву
шкафның алды буялган — шкаф спе́реди покра́шен
б) спе́редибөтен алдыма он буялды — я весь вы́мазался спе́реди муко́й
в) коле́ниалдыңа ал әле баланы — возьми́-ка ребёнка к себе́ на коле́ни
әбисе алдыннан бер дә төшми ул — он не схо́дит с коле́н свое́й ба́бушки
ул гармунын алдына куеп уйнап җибәрде — он взял гармо́нь на коле́ни и заигра́л
г) подо́лкузгалакны алдыма (алга) җыйдым — я набрала́ щавеля́ в подо́л
бинаның алдын бизәү — укра́сить фаса́д зда́ния
3) переводится в своих косв. ф.а) ме́сто, простра́нство, пло́щадь (перед чем, кем, впереди кого, чего)атларның алларына печән салу — дать се́на лошадя́м
барган транспортның алдыннан үтәргә маташма — не пыта́йся пройти́ впереди́ дви́жущегося тра́нспорта
баскыч алларын себереп алу — подмести́ у (вокру́г) крыльца́
витрина алларын якты тоту — содержа́ть витри́ны освещёнными; пе́ред витри́нами всегда́ име́ть свет
театр алды тулы яшьләр — пе́ред теа́тром (напро́тив теа́тра) полно́ молодёжи
үз алдыңдагын гына ал, кеше алдына үрелмә — бери́ то́лько то, что пе́ред тобо́й, не тяни́сь к тому́, что пе́ред други́ми
б) о ме́сте (перед кем, впереди кого) (в ряду, в очереди)чиратта торганда алдына кеше кертү — пусти́ть ( кого) в о́чередь пе́ред собо́й
кил, минем алдыма (алга) бас — станови́сь впереди́ (спе́реди) меня́ (передо мно́й)
4) пе́рвый (пере́дний) ряд (ряды́) (демонстрантов, очереди, автоколонны); голова́, нача́лодемонстрациянең алды еракмы моннан? — далеко́ отсю́да голова́ (пе́рвый ряд) демонстра́ции?
чиратның алды кайда? — где нача́ло о́череди?
5) с.-х. полоса́, поло́ска (на жатве, прополке); заго́н, заго́нка (при вспашке, севе, косьбе, жатве); проко́с ( при косьбе); уча́сток, деля́нкабу минем ал, үзем чабам — э́то мой заго́н, сам скошу́
алларыбызны бетерми кайтмыйбыз — не пойдём домо́й, пока́ не зако́нчим свои́ по́лосы
кеше алын (алдын) бетерешергә булышу — помо́чь зако́нчить полосу́ ( кому)
хәзер яңа алга керәбез — сейча́с зайдём на но́вый уча́сток ( при севе)
6) обычно алды нос (корабля, теплохода, лодки)7) в знач. послелога алдыреволюция алды — кану́н (преддве́рье) револю́ции
сугыш алды еллары — предвое́нные го́ды; го́ды пе́ред войно́й
сайлау алды җыелышлары — предвы́борные собра́ния
б) вре́мя (пора́, пери́од, час) пе́ред ( чем) пред-таң алды — вре́мя пе́ред рассве́том; предрассве́тная пора́
в) в составных геогр. названиях и т. п. при-; пред-Каспий алды түбәнлеге — Прикаспи́йская ни́зменность
Урал алды — Предура́лье
8) в знач. послелога алга, алдына пе́ред, к, намузей алдына җыелу — собра́ться пе́ред музе́ем
көзге алдына килү — подойти́ к зе́ркалу
халык алдына чыгу — вы́йти к лю́дям; выступа́ть пе́ред пу́бликой
трибуна алдына чыгып басу — вы́йти на трибу́ну
9) в знач. послелога алды, алдында пе́ред (кем, чем), при ( ком), на виду́ ( у кого), в прису́тствии ( кого)халык алдында җаваплы булу — быть отве́тственным пе́ред наро́дом
кыенлыклар алдында каушап калмау — не робе́ть пе́ред тру́дностями
шаһитлар алдында әйтү — сказа́ть при свиде́телях (в прису́тствии свиде́телей)
10) в знач. послелога алдан, алдыннана) ра́ньше, до (кого, чего), перед (кем, чем)сез директорга безнең алдыбыздан гына кереп чыгыгыз — вы посети́те дире́ктора непосре́дственно пе́ред на́ми (до нас)
билетны минем алдан гына алды ул — он купи́л биле́т то́лько что пе́редо мной (до меня́)
армиягә китәр алдыннан — пе́ред ухо́дом в а́рмию
ятыр алдыннан йөреп керү — прогуля́ться перед сно́м
кинога сеанс башланыр алдыннан гына килеп керү — прийти́ в кино́ пе́ред са́мым нача́лом сеа́нса
в) пе́ред ( чем) до, накаку́не, в кану́н, пре́жде, в преддве́рии книжн. (чего) (больших событий, великих открытий); подо ( что)юбилей алдыннан — пе́ред юбиле́ем; накану́не (в кану́н) юбиле́я
концерт алдыннан бирелгән телевизион тапшыру — телевизио́нная переда́ча, состоя́вшаяся до конце́рта
даруны йокы алдыннан эчү — пить лека́рство перед сно́м (до сна)
зур фәнни ачышлар алдыннан — в кану́н (преддве́рии) кру́пных нау́чных откры́тий
ял көне алдыннан балыкка бару — под выходно́й день сходи́ть на рыба́лку
•- алдына басу
- алга карау
- алдыңа карау
- алга килеп басу••- алга төшү
- алдыңа төшү II прил.пере́днийсм. тж. алгыал аяк — пере́дняя нога́ (ла́па)
ал сан — пере́дняя часть (ту́ши)
ал тәгәрмәч каян барса, арты да шуннан бара — (посл.) куда́ ка́тят пере́дние колёса, туда́ же и за́дние (т.е. все сле́дуют за веду́щим отве́тственным и т. п.)
- ал арба- ал сан
- ал як III прил.1) ро́зовый, румя́ный, а́лый, я́рко-кра́сный (бантик, шар, цветок розы); румя́ный (полоска заката, осенние листья); мали́новыйал шәфәкъ — мали́новая (а́лая) заря́
ал яулык — а́лый плато́к
ал төс — ро́зовый цвет
2) перен. благоро́дный; высо́кийал кеш — благоро́дный со́боль
ал тәхет — высо́кий трон
3) фольк. волше́бный, чуде́сныйал балдак — чуде́сное кольцо́
ал көзге — волше́бное зе́ркало
ал бишек — волше́бная колыбе́ль ( в которой ребёнок-богатырь спит до возмужания)
4) в знач. сущ.; народно-поэт.; в противопоставлении со словом "гөл" употр. как обозначение радужного, красивого, светлого; обычно индив.ал булмый булмас инде, гөл булмый булмас инде — ( песня) ста́ну я и а́лым цве́том, ста́ну цве́том ро́зовым
алым түгел, гөлем түгел - җаным жәл түгел сиңа — ( песня) всё моё хоро́шее, и жизнь саму́, для тебя́ не жаль
ал да булырбыз әле, гөл дә булырбыз әле — ( песня) бу́дем и хоро́шими, бу́дем и приго́жими
алларын алга манам, гөлләрен гөлгә манам — ( песенный зачин) а́лое кра́шу в а́лое, а ро́зу - в ро́зовое
• -
18 куалау
перех.1) гнать, погна́ть, выгоня́ть/вы́гнать (куда-л.)казларны су буена куала́у — гнать гусе́й к воде́
көтүне кырга куала́у — гнать ста́до в по́ле
сыерларны көтүлеккә куала́у — вы́гнать коро́в на па́стбище
2) гнать, прогна́ть/погоня́ть, выгоня́ть/вы́гнать; отгоня́ть/отогна́ть (откуда-л.)өйдән куала́у — выгоня́ть и́з дому
этне куала́п та җибәреп булмый — соба́ку и не отогна́ть
3) разг. догоня́ть; гна́ться (за кем, чем-л.)куала́у, тот! — догони́, пойма́й!
байлык артыннан куала́саң, булганыннан мәхрүм калырсың — (погов.) пого́нишься за бога́тством, оста́нешься ни с че́м (лиши́шься и того́, что име́ешь)
4) гнать, погоня́ть, ну́кать, понука́тьсин мине куала́ма — ты меня́ не подгоня́й (не торопи́)
атны куала́у — гнать, понука́ть ло́шадь
5) перен. прогна́ть, вы́гнать, снять ( с работы)эштән куала́у — прогна́ть с рабо́ты
директорлыктан куала́у — снять с дире́кторства
6) разг.; перен. гнать, вести́ на большо́й ско́рости (поезд, автомобиль, мотоцикл и т. п.)•- куалап бару
- куалап җибәрү
- куалап җитү
- куалап кайтару
- куалап кертү
- куалап китерү
- куалап китү
- куалап чыгару
См. также в других словарях:
кагу — 1. Шаку, җиңелчә бәргәләү 2. Бәреп, сугып сигнал бирү чаң к. 3. Ярга бәрү дулкын к. 4. Кадак, казык, чөй кебек нәрсәләрне бәреп кертү 5. Кадаклау 6. Суккалап яки селкеп тузаннан арындыру 7. Селкеп бушату, түгү 8. Яратып, иркәләп аркадан, иңбаштан … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
капка — 1. Корылма, стена, койма һ. б. урыннарда кереп чыгып йөрү өчен эшләнгән ачыклык һәм шул урынны ябу өчен тупсалы җайланма 2. Хоккей, футбол кебек спорт уеннарында туп, шайба яки шарны бәреп кертүдән саклана торган урын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыстыру — 1. Тәнне берәр нәрсә арасында калдырып авырттыру 2. Нин. б. тар, кысан җиргә тыгызлап кертеп кую, этәреп кертү. Кием чабуларын билбау, каеш астына кертеп тоттырып кую 2. Нәр. б. ике яктан китереп кысу. Култык астына алу 3. сөйл. Кемне яки нәр. б … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чокыр — I. и. 1. Җирдә казып ясалган урын. Нин. б. максатлар өчен махсус казылган урын, баз 2. Җир өстендә яңгыр яки кар сулары туфракны юып барлыкка китергән озын, текә ярлы тирән урын, тирән иңкүлек; ерынты 3. Артиллерия снаряды, мина яки бомба… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чабу — I. ф. 1. Үлән яки игенне чалгы яки чапкыч машина белән кистерү 2. Нин. б. үткен нәрсә белән кисү, кистерү. кисеп өзү. Берәр корал белән вак кисәкләргә бүлү, аеру, кисү 3. Нәр. б. кисәген, катлавын вату (балта, лом һ. б. белән). (Күмер, руда, таш) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табу — (ТАБЫЛУ) – I. ф. 1. Кирәкле нәрсәне көтмәгәндә күреп, сизеп, үзеңә алу, файдалану яки аның кайдалыгын хәтерләп кую. Югалган, онытып калдырылган нәрсәне күреп алу. Очрату, тап булу, юлыгу. Югалган яки яшерелгән нәрсәне эзләп, кайдалыгын белү.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бирү — 1. Нәр. б. берәүнең үзенә тапшыру, кулына тоттыру. Нәр. б. берәүнең карамагына, файдалануына тапшыру. Нәр. б. даими рәвештә сатып яки җибәреп тору магазинда товар б. 2. Хәбәр итү, белдерү (адрес, телефон һ. б. ш. тур.) 3. Тәкъдим итү (урын, юл һ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өрү — I. Өзек өзек тавышлар чыгару (эт, төлке тур.) 2. күч. Тиргәшү, әрләшү, орышу; начар сүзләр әйтү. II. ӨРҮ – 1. Һава агымын куу, куып күчерү, һаваны хәрәкәткә китерү (җил тур.). Кая да булса салкын һава керү, үтәли җил барлыкка килү тур. ярыктан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
футбол — Уен вакытында һәр команда каршы яктагы капкага аяк белән тибеп (яки баш белән бәреп) мөмкин кадәр күбрәк туп кертүдән торган командалы спорт уены … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге